Burcu Meltem Arık
ERG Eğitim Gözlemevi Koordinatörü
Roots & Shoots Türkiye Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı

6-18 Kasım 2022 tarihleri arasında, Şarm El Şeyh’te UNFCCC’nin 27. Taraflar Konferansı düzenlendi. Eğitim Reformu Girişimi ve Roots & Shoots Türkiye’yi temsilen eğitim hakkını izlemek amacıyla, Etkiniz AB Programı desteği alarak 9-16 Kasım tarihleri arasında konferansa katıldım. Eğitime ilişkin kritik gelişmelerin yanı sıra gençlik ve toplumsal cinsiyet alanlarındaki kararları ve etkinlikleri de izledim. 

COP27’den hemen önce Pakistan’da etkisi çok yıkıcı olan bir sel felaketi oldu. Konferansın Mısır’da yapılması birçok aktivist ve sivil toplum örgütü tarafından protesto edildi. COP27 ne yazık ki küresel siyasi topluluğun başarısızlığı ile sonuçlandı. Konferansta fosil yakıtların kullanımının aşamalı olarak durdurulması teklifi kabul edilmedi. İklim krizine en çok katkısı olan Taraflar, küresel ısınmayı 1.5 derece ile sınırlandırmak için gerekli adımları atmayı reddetti. Bazı önemli ve olumlu kararlar da oldu. Sendikalar da dahil olmak üzere sivil toplumun uzun yıllardır süren kampanyaları sonuç verdi ve COP27’de kayıp ve zararlar için bir fon kurulması kabul edildi. Fonun işler hale getirilmesi ve fona katkı verilmesi gerekiyor. Bu sıralarda Dubai’de gerçekleşen COP28’de bunun için müzakereler sürüyor. İklim değişikliğine neden olan ülkelerin bedel ödemesi ve çok az emisyona rağmen iklimin en yıkıcı etkilerinden muzdarip olan ülkeleri tazmin etmesi bakımından oldukça önemli bir rol oynayacak bu fon. 

Konferansta eğitim açısından kritik gelişmeler de oldu. UNFCCC müzakerelerinde eğitim, İklim Güçlendirme Eylemi (Action for Climate Empowerment, ACE) çerçevesinde ilerletiliyor. ACE’in hedefi, altı unsur (eğitim, öğretim, kamu farkındalığı, halkın katılımı, halkın bilgiye erişimi ve bu konularda uluslararası işbirliği) aracılığıyla toplumun tüm üyelerini iklim eylemine katılmaları için güçlendirmektir. COP27’de de hem resmi hem gayri resmi çok sayıda eğitim odaklı etkinlik yapıldı. Bunların çoğu EARTHDAY.org tarafından hazırlanan İklim Eğitimi Pavilyonu’nda gerçekleşti. Ayrıca UNESCO da çeşitli iklim eğitimi etkinlikleri düzenledi ve Eğitimin Yeşillendirilmesi Ortaklığı’nın (Greening Education Partnership) duyurusunu yaptı. İklim Eğitimi Ofisi (Office for Climate Education) da iklim eğitiminin müfredata entegre edilmesine verdiği destekle dikkat çekti. IPCC raporlarındaki bilimsel verilerden yararlanarak geliştirdikleri eğitimciler için eğitim materyallerini tanıttı. COP27’de İklim Eğitimi Koalisyonu kuruldu. Koalisyona 100’den fazla kuruluş ve aktivist katıldı. 

ACE’in altı unsurunun eşgüdüm içinde uygulanması iklim krizine karşı küresel müdahale için hayati önemde. UNFCCC bünyesindeki ACE çerçevesi, iklim kriziyle mücadelenin çok temel bir parçası. ACE çerçevesinin, Taraf ülkeler için bir tür yol haritası olan çalışma programları bulunuyor. ACE’in 2012 yılında hayata geçirilen ilk çalışma programı, UNFCCC’nin eğitime ilişkin 6. maddesini temel alıyor. 8 yıl süreli Doha Çalışma Programı¹, 2020’ye kadar yukarıda paylaşılan altı unsur kapsamında yapılması gerekenleri içeriyor. Çalışma programının ilerleme durumunun izlenmesi için 2013 yılından itibaren ACE Diyalog Toplantıları² sürdürülüyor. Bu toplantılar iklim değişikliği eğitimi bağlamında kritik bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. Diyalog Toplantıları sayesinde iklim değişikliği eğitimi Taraflar Konferansı’nın (COP) gündemine çok daha etkin bir biçimde girebildi. Eğitimin sera gazı azaltım ve iklim krizine uyum hedefleri için önemi anlaşıldı. 2019 yılında yapılan 7. ACE Diyalog Toplantısı’nda Doha Çalışma Programı’nın değerlendirmesi tamamlandı. ACE için oluşturulacak yeni çalışma programının, Paris Anlaşması’nın eğitime ilişkin 12. maddesini de kapsayacak şekilde genişletilmesi kararı alındı. COP süreçlerinde ACE’in önceliklendirilmesi de planlandı. 

2021 yılında gerçekleşen COP26’da ACE için 10 yıllık Glasgow Çalışma Programı³ onaylandı. Yeni programın kabul edilmesinin ardından yapılan ilk ACE Diyalog Toplantısı Haziran 2022’de gerçekleşti. Toplantının ana maddesi Glasgow Çalışma Programı’nda yer alan dört öncelik alanına çocukların ve gençlerin etkin ve anlamlı katılımının sağlanması oldu. Yeni programın dört önceliği 1. politika tutarlılığı, 2. eşgüdümlü eylem, 3. araçlar ve destek, 4. izleme, değerlendirme ve raporlamadır. 

Roots & Shoots Türkiye ve ERG’nin Etkiniz desteğiyle katıldığı COP27’de oldukça önemli bir dönüm noktası yaşandı. UNFCCC Taraf ülkeleri, Glasgow Çalışma Programı’nın hızla hayata geçirilmesini sağlamak amacıyla geliştirilen ACE Eylem Planı’nı⁴ kabul ettiler. Dört yıl süreli bu plan, Taraf ülkeleri COP26’da Glasgow Çalışma Programı’na ilişkin “kısa vadeli, net ve zamana bağlı faaliyetler” yürütme taahhüdüne bağlıyor. Böylece, ACE’nin dünya çapında uygulanmasını hızlandırmayı amaçlıyor. Taraf ülkeleri “ulusal koşullara göre” gerçekleştirilecek faaliyetleri hızla uygulamaya çağırıyor. Bu kapsamda, Taraf ülkelere çok önemli bir rol düşüyor: ACE odak noktası belirleyip ACE’in altı unsurunu vakit geçirmeden uygulamaya başlamak. 

COP27’de ACE’in de desteğiyle Çocuk ve Gençlik Pavilyonu kuruldu. Diğer Taraflar Konferanslarına göre oldukça sönük geçen Mısır’daki konferansın en şenlikli ve hareketli pavilyonunun burası olduğunu belirtmek gerekir. Burada, çeşitli ülke temsilcileri ve sivil örgütler tarafından gerçekleştirilen etkinliklere bu adresten erişilebilir: https://www.youtube.com/channel/UCEpFoeFL97-Hu_QndAXsbbg  

Konferansta 14 Kasım’da UNDP’nin “Türkiye’nin NDC ve Uzun Dönemli İklim Değişikliği Stratejisi Süreci” başlıklı üst düzey etkinliği de oldu. Etkinlik, Türkiye Pavilyonu’nda ve UNDP organizatörlüğünde hibrit olarak gerçekleştirildi. Etkinliğin açılış konuşması Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, İklim Değişikliği Başkanı Orhan Solak tarafından yapıldı. Açılış konuşmasının ardından UNDP Türkiye, İklim Değişikliği ve Çevre Portfolyo Yöneticisi Nuri Özbağdatlı moderatörlüğünde gerçekleştirilen panelde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, İklim Değişikliği Başkan Yardımcısı Tuğba Dinçbaş, dönemin UNDP Türkiye Mukim Temsilcisi Louisa Vinton, AFD Kıdemli Proje Yöneticisi Zeren Erik Yaşar, TÜSİAD Genel Sekreter Yardımcısı Nurşen Numanoğlu, EBRD İklim Stratejisi ve Sürdürülebilir İş Direktörü Gianpiero Nacci ve ben konuşmacı olarak yer aldık. Panelde Türkiye’nin NDC ve 2053 net-sıfır emisyon hedefi doğrultusunda Uzun Dönemli İklim Değişikliği Stratejisi sürecindeki önemli hususlar ele alındı. Etkinliğin canlı yayın kaydına bu adresten erişilebilir: https://youtu.be/H2pT-MqlVDY?t=4886 

Taraflar Konferansı’nda alınan kararlar insan topluluklarının, insan olmayan tüm canlıların, gezegenimizin ve gelecek nesillerin gelişme ve yaşam hakkına ilişkin. Bu haklar doğrudan eğitim hakkıyla da ilişkili. Ayrıca bilgi edinme ve katılım hakları bakımından da kritik. Eğitimci ve öğretmenler, üye oldukları sivil toplum örgütleri aracılığıyla konferanslara gözlemci olarak katılabilirler. Konferanslar dünyanın farklı ülkelerinden gelen meslektaşlarla dayanışma olanağı da sunar. Konferanslarda eğitimci ve öğretmenlerin olmadığı durumlarda, eğitime ilişkin kararların eğitim alanı dışında lobi yapan taraflarca alınma riski artıyor. Müzakerelerde eğitimcilerin yer almaması ülkeleri etkileyen uluslararası çerçevelerin sınırlı kalmasına, okulun-sınıfın uzağına düşen öneriler belirlenmesine neden olabilir. Konferanslara gidilemediği durumlarda kararların çevrimiçi imkanlarla izlenmesi, gidebilen sivil toplum örgütleri ve eğitimci-öğretmen dayanışma ağlarıyla işbirliği yapılması, gelişmelerin anlaşılması ve buna göre adımlar atılabilmesi bakımından önemli. 

30 Kasım – 12 Aralık 2023 tarihleri arasında COP28 gerçekleşiyor. COP28’in öncelikli alanlarından biri de iklim eğitimi. Konferansta ACE sürecine ilişkin gelişmeler bu adresten izlenebilir: https://unfccc.int/topics/education-and-youth/big-picture/ACE

_{¹ Doha Çalışma Programı için bkz. https://unfccc.int/sites/default/files/528.pdf
² ACE Diyalog Toplantıları hakkında bilgi için bkz. https://unfccc.int/ace-dialogues
³ Glasgow Çalışma Programı için bkz. https://unfccc.int/documents/310896
⁴ ACE Eylem Planı için bkz. https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cp2022_10a02_adv.pdf#page=44}