Salgın, gıda fiyatlarındaki artış ve iklim değişikliği gibi sorunlar, yetersiz beslenme riski altında olan çocuk sayısının artmasına neden oluyor. Bu riski azaltmanın yollarından biri ise okuldan geçiyor.


Nitelikli eğitim için göz önünde bulundurulması ve çözüm üretilmesi gereken konuları uzman görüşleriyle ele aldığımız yazı dizimiz Etraflıca’nın ikinci bölümünde yeterli beslenme hakkı çerçevesinden okul yemeğini ele aldık, konuyla ilgili öne çıkan noktaları, öznelerin hikâyelerini ve araştırmaları bu bültende derledik.

 

  • Yeterli beslenme: Bir insan hakkı. Bu hakla yalnızca “hayatta kalabilmek için gereken minimum kalori miktarına erişim” amaçlanmıyor. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi’nin yeterli beslenme hakkını tanımlayan 12 No’lu genel yorumunda, bu hakkın gerçekleşmesinin “her zaman yeterli gıdaya ve bunları tedarik etmek için gerekli araçlara fiziksel ve ekonomik erişim” ile mümkün olduğu vurgulanıyor. 

  • Gıda güvencesi: İnsanların sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri için gerekli olan besin ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleri durumu.

     

(Kaynak: Şık, Bülent (2018). “Gıda Güvenliği, Gıda Güvencesi ve Gıda Egemenliği Kavramları ÜzerineBianet.)

 

  • Çocuğun yetersiz beslenmesi okul için hazırbulunuşluğunu, akademik performansını ve okula devamını etkiliyor.

  • Çocuklar yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya ulaşamama riski yüksek olan gruplardan biri. Gıda güvencesinin olmadığı hanelerdeki çocuklarda, sağlık problemleri ve gelişimsel sorunlar görülme olasılığı diğer çocuklara göre daha yüksek.

  • Eurostat’ın analizi Türkiye’deki çocukların yüzde 44,3’ünün yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında olduğunu gösteriyor. Bu oran, AB ülkelerinde ortalama yüzde 23,6.

  • 2020’de TÜİK tarafından, Türkiye’deki çocukların yüzde 33,7’sinin “ciddi maddi yoksun” olduğu paylaşıldı. Yüksek düzeyde finansal sıkıntıyla karşı karşıya olan insanların oranı olarak tanımlanan maddi yoksunluk, finansal durumla ilgili dokuz maddeden en az dördünü karşılayamayan bireylerin oranını gösteriyor.

  • TÜİK tarafından hesaplanan ve Türkiye’de de gıda fiyatlarındaki değişimi izlemede kullanılan gıda fiyat endeksine göre ise 2022’in ilk sekiz ayında gıda enflasyonu önceki yılın ortalamasına göre yüzde 73,2 arttı. Bu durum, özellikle dar ve orta gelirli hanelerdeki çocuklar için yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya erişimin zorlaştığının bir göstergesi.

  • WFP tarafından yapılan ekonomik fayda-maliyet analizi, okul yemeği programlarının beşeri sermaye, sosyal koruma ve yerel tarım ekonomisi gibi birçok alanda ekonomik getiriler sağladığını gösteriyor. Buna göre, okul yemeği programlarına yapılacak her 1 ABD doları yatırımın 9 ABD doları ekonomik getirisi var.

  • 2020’de Dünya Gıda Programı (WFP), dünya genelinde her iki çocuktan birinin okul yemeği programlarından yararlandığını paylaştı. Okul yemeği deyince akla ilk olarak ücretsiz öğle yemeği gelse de WFP, programı bununla sınırlı tutmuyor. Kahvaltı ve atıştırmalık verilmesi gibi uygulamalar da okul yemeği kapsamında değerlendiriliyor.

  • Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) güncel tahminleri 2030’da hâlâ yetersiz beslenen yaklaşık 670 milyon kişi olacağını gösteriyor. Mayıs 2022’de FAO, savaşın küresel gıda ticaretine etkilerinin gıdaya erişememe riskini ve dünya genelinde gıda fiyatlarını artırdığını paylaştı. 

  • İklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik krizi gıda güvencesinin tüm boyutlarını (gıdanın bulunabilirliği, gıdaya erişim, gıdanın kullanımı ve gıdaya istikrarlı ulaşım) yakından etkiliyor. Uzmanlar iklim değişikliğinin Türkiye’de yüksek derecede tehdit ettiği alanlardan birinin gıda güvencesi olduğunu belirtiyor

  • Üç öğün düzenli yemek yiyebilme durumu, çocuğun iyi olma hâli göstergeleri arasında yer alıyor.

  • “Beslenme desteğinin okul iklimi üzerinde pek çok olumlu etkisi bulunuyor. Mahalle çalışmasının en destekleyici ve kalıcı yanlarından birisi de alanda yapılan işlerin etkisini bizzat görmek. 2008-2009 öğretim yılında, mahalledeki bir esnafın desteğiyle başlayan beslenme bursu yıllar içinde büyüdü, yayıldı ve dahası okullar tarafından sahiplenildi. Çalıştığımız bir okuldaki öğretmenler beslenme bursu için destek olmayı istediler, onları veliler ve okul yöneticileri takip ettiler. Okul kantini, belirlediğimiz listeyi neredeyse hiç kâr eklemeden hazırlamayı ve dahası listeye eklenecek birkaç çocuğun beslenmesini karşılamayı teklif etti. Beslenme desteğinin önemi ve etkisi derinden hissedildi.

    Mütevazı bir şekilde başlayan ve YSÖP (Yetiştirici Sınıf Öğretim Programı) öğrencilerini destekleme amacıyla kurulan sistem, mahalle geneline ve okullara yayıldı. Bakım verenler, okul aile birliği, öğretmenler, psikolojik danışmanlar, okul yöneticileri ve çalışanlar arasında işbirliğini doğurdu. Bu açıdan beslenme desteğini sosyal koruma projesi olarak görmek ve çocuğun yeterince iyi bir sistem içinde, okulda bulunmasını destekleyici yanını anlamak ve yaygınlaştırmak gerekiyor.”

    Sulukule Gönüllüleri Derneği’nden Cem Avcı ve Aysun Koca, ERG Blog için kaleme aldılar: Okulda Ücretsiz Beslenme Desteği Neleri Değiştirdi?

  • İngiltere’de 2014’ten beri uygulanan Evrensel Ücretsiz Okul Yemeği programı kapsamında, ailelerinin gelir durumundan bağımsız olarak devlet okullarındaki 4-7 yaş grubundaki tüm öğrenciler okul yemeği alma hakkına sahip. Programın hayata geçmesinden önce, yalnızca sosyoekonomik olarak dezavantajlı olduğu tespit edilen çocuklara ücretsiz okul yemeği veriliyordu. Programla birlikte öğrencilerin okula devamlarının arttığı ve tüm çocuklar için okulda yemek yeme ile eğitimsel gelişim ve başarı arasında anlamlı bir pozitif ilişki olduğu görüldü.

 

  • 2020’deki salgın nedeniyle eve kapanma dönemlerinde, yalnız yaşayan yaşlılara sıcak yemek paylaşımı yaparak faaliyetlerine başlayan sivil toplum kuruluşu TOKTUT, “askıda beslenme kutusu” kampanyasıyla İstanbul Anadolu yakasında belirlenen dezavantajlı bir bölgedeki ilköğretim öğrencilerine her gün ara öğün desteği veriyor. 23 Nisan 2022’de başlayan kampanyada 14.000 beslenme dağıtımı yapıldı. TOKTUT, “katkı vermek isteyen kişi ve kurumlar kampanya kapsamında TOKTUT askısına beslenme kutusu desteği” bırakabileceklerini belirtiyor.

  • Ekmek ve Gül, “Okullarda Bir Öğün Ücretsiz Yemek Haktır” kampanyasını sürdürüyor. Kampanya kapsamında, okul yemeği ihtiyacına yönelik olarak veriler, tanıklıklar ve uzman görüşleri derleniyor, sağlıklı ve ücretsiz okul yemeği talebini duyurmaya yönelik etkinlikler düzenleniyor ve bu konuda devletin yükümlülükleri vurgulanıyor. Ayrıca Kocaeli Ekmek ve Gül Dayanışma Derneği, okulda bir öğün ücretsiz ve sağlıklı yemek için imza kampanyası düzenliyor.

 

Ekmek ve Gül’ün yürüttüğü kampanya kapsamında ulaşılan kadınlar anlatıyor:

  • Okullarda kantin fiyatları uçmuş durumda ve sağlıksız, ancak evde yapmak da çok masraflı. Yine biz işyerinde haftada bir iki et yiyoruz ama evde çoğu zaman bu bile olmuyor. Fabrikada bazı arkadaşlarımız yemekhanede çıkan süt, ayran, meyve gibi besinleri eve götürüp çocuklarının beslenmesine koyuyor. Hatta paketli çikolata, helva, bal, tereyağı gibi şeyleri biriktirip evde çocuklara yediren, beslenmesine koyan, hamur işleri için kullanan da var.” Veli

  • “Okulda öğretmen ödev vermiş, bir hafta boyunca yediğiniz şeyleri yazın diye. Sınıftaki çocukların neredeyse tamamı üç gün üst üste akşam aynı yemeği yediğini yazmış. Pilav, kuru fasulye... Bir tane et yemeği yazan yok. Sadece okulda değil evde de tencere kaynamıyor. Kanı da düşük olur, bodur da kalır bu çocuklar…” Seval, Veli

  • “En azından okullarda bir öğün devlet tarafından karşılanmalı diyoruz. Fiziksel, sosyoekonomik eşitsizliklerle zaten mücadele ederken öğrenciler en azından açlıklarını düşünmesinler. Derslerini bölen tek şey teneffüs zili olmalı, çocukların karınlarının gurultusu değil.” Öğretmen

 

  • “Maalesef sosyal politika konularının tamamında “Kaynak nereden bulunacak?” sorusu ortaya çıkıyor. Benim yaptığım araştırmada da okul yöneticileri, öğretmenler ve veliler bu soruyu çok sordu. Sosyal politika uygulamaları bir kaynak sorunu değil, bir öncelik sorunudur. Bütçeyi harcamak için önceliklerinizi belirlersiniz. Eğer önceliklerinizi çocuk yoksulluğunu ortadan kaldırmak için kurarsanız, kaynak sorununuz yoktur. Bunu öncelemiyorsanız, o zaman ‘Kaynak yok’ dersiniz. Bir ülkenin gelişmişliğinin en önemli göstergelerinden biri yoksulluğu ortadan kaldırmak için neyi öncelikli hâle getirdiğinizdir.” Doç. Dr. Davuthan Günaydın, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi*

  • “Çocukların sağlıklı beslenmeye erişimi bir lütuf, bir sosyal yardım veya bir masraf kalemi olarak görülmemeli. Bunun hak ve eşitlik temelli bir perspektiften bakıldığında temel bir insan hakkı olduğu, çözümünün de kamusal bir gereklilik olduğu anlaşılmalı.” Menekşe Tokyay, Gazeteci*

 

Çalışmalarımızda yoksulluk koşulları altında yaşayan ailelerin ve çocukların pandemiyle birlikte temel ihtiyaçlarına erişemediklerini gözlemliyoruz.


Derin Yoksulluk Ağı tarafından yayımlanan Bilgi Notu: Türkiye’de Çocuk Yoksulluğu, Pandemi Döneminde Derin Yoksulluk ve Haklara Erişim Araştırması kapsamında İstanbul’da ikamet eden, düzenli geliri olmayan, günlük ve güvencesiz işlerde çalışan 103 hane ile görüşmeler yapılarak hazırlandı. 

Ankara Çocuklarının Güvenli Gıdaya Erişimi Çalıştayı",  Birleşmiş Milletler GEF Küçük Destek Programı desteğiyle Kalkınma Atölyesi tarafından Ankara Kent Konseyi işbirliğiyle tasarlandı ve 17 Ekim Dünya Yoksullukla Mücadele Günü'nde Ankara Kent Konseyi'nde gerçekleşti. Çocukların güvenli gıdaya erişimiyle ilgili çalışmalar yapan yerel yönetimler, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör temsilcileri ve akademisyenlerin katıldığı çalıştay kapsamında, kent içi dayanışma mekanizmalarından okulda beslenmeye, kentsel gıda ağlarından gıda bankacılığına kadar farklı deneyimler bir araya getirilerek, çocukların gıdaya erişiminde çözüm önerileri geliştirilmesi amaçlandı. 


Çalıştaya ilişkin gelişmeler “Kentine Yet” Twitter hesabında

 

ERG Dijital İletişim ve Kampanyalar Sorumlusu Serdar Güneri ile konukları ERG Politika Analisti Özgenur Korlu ve Gıda Mühendisi Bülent Şık, yeterli beslenme hakkı kapsamında okullarda ücretsiz yemek dağıtılması üzerine konuşuyorlar. 


Eğitim 360° (43): Okullarda ücretsiz ve sağlıklı yemek çocukların gelişimini nasıl etkiler

 

Okullarda ücretsiz ve sağlıklı yemeğin çocuklara etkisi

Türkiye’de geniş kapsamlı bir ücretsiz okul yemeği uygulaması için üst politika belgelerinde hedefler bulunuyor: 

  • On Birinci Kalkınma Planı’nda (2019-2023) “Dezavantajlı bölgelerden başlayarak okul yemeği uygulamasına geçilecektir” ifadesi yer alıyor.

  • 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda Sağlık Bakanlığı’nın sorumluluğundaki politika ve tedbirler kapsamında “ilkokullarda okul yemeği programına başlanacağı” belirtiliyor. 

  • 2021’de düzenlenen 20. Millî Eğitim Şurası’nda “Okullarda ücretsiz öğle yemeği veya beslenme desteği sağlanmalıdır” kararı alındı.

 

 

  • Okul yemeği programının etkililiği, programdan yararlanan çocukların özellikleri ve sayıları ile programın bu çocukların günlük beslenme ihtiyacının ne kadarını karşıladığına bağlı. Ama bu, okul yemeği programının etkililiğinin artmasının maliyetinin de artmasına bağlı olduğu anlamına gelmiyor. Mevcut kaynaklarla yüksek etkili bir okul yemeği programı tasarlanması da mümkün. Bunun için, programın hedef kitlesinin belirlenmesi ile uygulanabilir ve sürdürülebilir tedarik, dağıtım ve denetim sistemlerinin kurulması önemli.

  • Okul yemeği programları tasarlanırken, bireysel hedefleme yapılarak sadece belirli özelliklere sahip çocuklara okul yemeği verilmesi, programın etkisini ve yararlanan çocukları olumsuz etkiliyor. İngiltere’de yapılan bir çalışmaya göre, sosyoekonomik durumları nedeniyle ücretsiz okul yemeği alma hakkı olan ilkokul öğrencilerinin yüzde 17’si, ortaöğretimdekilerin ise yüzde 18’i bu haktan yararlanmıyor.

  • Okul yemeği programlarına sosyoekonomik olarak dezavantajlı okullardan başlanması, bu sorunun önüne geçebilmek için maliyet açısından da en etkili çözüm.

 

https://twitter.com/egitimreformu

 

 

Yeterli beslenmenin bir hak olduğunu,

her çocuk için bu hakkın güvence altında olması gerektiğini 

ve bu konuda okul yemeği programlarının önemini vurgulayarak 

Etraflıca’nın ikinci bölümünü bu bültenle sonlandırıyoruz. 

 

Etraflıca’nın ikinci bölümü kapsamında yayımladıklarımız:

Etraflıca | Okul Yemeği 

Okulda Ücretsiz Beslenme Desteği Neleri Değiştirdi?

Eğitim 360° (43): Okullarda ücretsiz ve sağlıklı yemek çocukların gelişimini nasıl etkiler? 

 

Etraflıca’nın yeni bölümünde görüşmek dileğiyle.

 

 

 

 

Diğer Bültenleri İnceleyin
Diğer Bültenlere Kaydolun

www.egitimreformugirisimi.org