Farklı dosyalar halinde yayımlanan Eğitim İzleme Raporu 2020’nin ilk dosyası Eğitim Yönetişimi ve Finansmanı’nı 21 Temmuz 2020’de gerçekleşen panelle duyurduk. İzleme raporlarında derlediğimiz verileri özet olarak sunduğumuz Eğitim İzleme Bültenleri ile, kamuoyuna nitelikli veri kaynağı olmayı ve veri temelli politika üretim süreçlerine katkıda bulunmayı hedefliyoruz. Eğitim İzleme Bültenlerinin bu sayısında 2019-20’de eğitime ayrılan kaynaklara dair verileri inceliyoruz.

Eğitimde alınan kararlar, kaynak ihtiyacını beraberinde getirir. Kararların uygulanabilmesi için yeterli kaynağın sağlanması ve verimli bir biçimde kullanılması gerekir. Finansman ihtiyacını karşılayan kaynakların (kamu, özel harcamalar ve uluslararası yardımlar) eğitim finansmanı içindeki payı ülkelere, aynı ülkede eğitim kademelerine ve okul türlerine göre değişebilir. Bu kaynakların nasıl harcandığı politika önceliklerine işaret edebilir.

Akademik başarının artması için eğitime ne kadar kaynak ayrılmalı?

Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (Programme for International Student Assessment, PISA) 2018 sonuçları, eğitim kurumları için 6 ila 15 yaş arasındaki öğrenci başına yapılan kümülatif harcamanın 50.000 ABD dolarının altında olan ülkelerde, eğitim harcamasının artmasının ortalama başarıyı artırdığını gösteriyor. 50.000 ABD dolarının üstünde ise eğitim harcamalarının artmasıyla ortalama puanlar arasında bir ilişki bulunmuyor. Kümülatif eğitim harcaması Kolombiya’da (32.365 ABD doları) ve Türkiye’de (43.351 ABD doları) 50.000 ABD dolarının altındadır. Bu durum, bu ülkelerde akademik başarının artması için eğitime ayrılan kaynakların artması gerektiğine işaret ediyor.

Eğitim harcamaları kaynaklara göre nasıl dağılıyor?

Karşılaştırılabilir verilerin bulunduğu 2016 yılında farklı ülkelerde eğitim kurumlarına yapılan toplam harcamanın kaynaklara göre dağılımına bakıldığında, her ülkede en fazla harcamayı kamu yapıyor ama kamunun payı ülkeden ülkeye değişiklik gösteriyor. Norveç’te eğitim kurumlarına yapılan harcamaların yüzde 99,5’i kamu kaynaklarından karşılanırken, bu oranın en düşük olduğu Türkiye’de, eğitim kurumlarına yapılan harcamaların yüzde 75,0’i kamu tarafından yapılıyor. Hanehalkı harcamalarının oranı en yüksek Kolombiya’da (yüzde 21,7), uluslararası kaynakların harcamaları ise yüzde 3,0 ile en yüksek Lüksemburg’dadır. Başka ülkelere göre Türkiye’de diğer özel kaynakların payı (yüzde 10,4) da yüksektir.

Türkiye’de gelir grubu ve kademelere göre hanehalkı eğitim harcamaları nasıl değişiyor?

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde hanehalkı eğitim harcamaları, eğitim için yapılan harcamaların önemli bir parçasıdır. 2018’de yapılan tüketim harcamalarının yüzde 2,3’ünü eğitim hizmetleriyle ilgili harcamalar oluştursa da bu oran, en düşük gelirli yüzde 20’lik kesimde yüzde 0,5’e düşüyor, en yüksek gelirli yüzde 20’lik kesimde yüzde 3,9’a çıkıyor. En yüksek gelirli yüzde 20’lik kesimin eğitim harcamaları, en düşük gelirli yüzde 20’lik kesimden yaklaşık 32 kat fazladır.

Hanehalkı harcamaları kademelere göre farklılık gösteriyor. Bu harcamalarını oranı, yüzde 31,8 ile en yüksek genel ortaöğretimdedir. Bu kademe aynı zamanda, özel öğretim kurumlarına devam eden öğrenci oranının da en yüksek olduğu kademedir. Genel ortaöğretimi yüzde 25,7 ile ortaokul izliyor. Ortaokulda özel okul oranları genel ortaöğretim kadar yüksek olmamasına karşın, iki kademenin ortak yanı, öğrencilerin kademeler arası geçiş sınavlarına hazırlanmasıdır. 2019’da özel ders veya kursa devam eden çocuk bulunan hane oranı 0,5 yüzde puan artarak yüzde 9,2 oldu.

Türkiye’de eğitime ayrılan kamu kaynakları yıllar içerisinde nasıl değişti?

Türkiye’de kamu eğitim bütçesi; Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK), üniversiteler, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Kurumu (ÖSYM) ve Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK) bütçelerinden oluşuyor. Türkiye’de 2020 yılında toplam eğitim bütçesi 177.605.504.000 TL olarak belirlendi. 2020 verilerine göre, toplam eğitim bütçesinin yüzde 70,6’sı MEB’e, yüzde 20,4’ü YÖK ve üniversite bütçelerine,  yüzde 0,4’ü ÖSYM’ye, yüzde 8,6’sı ise KYK’ya ayrıldı. Yıllara göre toplam eğitim bütçesinin ve MEB’in bütçesinin merkezi yönetim bütçesine ve GSYH’ye oranına bakıldığında, bütçelerin GSYH’ye oranının, merkezi yönetim bütçesine oranlarına göre daha az değiştiği görülüyor. Bütçelerin GSYH’ye oranı en yüksek düzeye 2014 yılında ulaşırken, merkezi yönetim bütçesine oranın en yüksek olduğu yıl 2016’dır. 2020’de toplam eğitim bütçesinin GSYH’ye oranı 0,02 yüzde puan artarak yüzde 3,65, MEB bütçesininki ise 0,01 yüzde puan artarak yüzde 2,6 oldu.

MEB’in 2020 bütçesine göre hangi kalemlere ne kadar yatırım yapıldı?  

2019 yılında 113.813.013.000 TL olan MEB bütçesi, 2020’de 125.396.862.000 TL oldu. Artış oranı nominal olarak yüzde 10,2 olarak hesaplansa da yıl sonu enflasyon oranı belirlendiğinde bütçedeki değişim reel olarak farklı olacaktır. Bütçenin yüzde 4,65’i MEB’in yatırımlarını gösteren sermaye giderlerine ayrıldı. Yatırımların miktarı kadar nereye harcandıklarına da bakmak önemlidir.  MEB 2020 Yılı Performans Programı’na göre, okul öncesi eğitim, ilköğretim, din öğretimi, genel ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitim, özel eğitim hizmetleri, rehberlik hizmetleri, temel eğitimde ve ortaöğretimde ölçme, değerlendirme ve sınav hizmetleri ve ilköğretimde yetiştirme kursları faaliyetleri bütçelerinde sermaye gideri kalemine ilişkin harcamalar yer alıyor.

Sektörlere göre sermaye giderlerinin dağılımına bakıldığında, yüzde 64,7’sinin ilköğretim ve genel ortaöğretim sektörüne, yüzde 33,1’inin mesleki ve teknik eğitim sektörüne, yüzde 1,4’ünün konut sektörüne, yüzde 0,8’inin ise beden eğitim ve spor sektörüne ayrıldığı görülüyor. MEB yatırım ödeneklerinin kalemlere göre dağılımına bakıldığında, en fazla yatırım, inşaat harcamalarını içeren yapı tesisi (yüzde 67,7) için yapılırken, eğitimde kaliteyi artırmaya yönelik uygulamaları gösteren etüt proje kaleminin oranı yüzde 4,8’dir. 

MEB’in 2021 bütçe teklifi ne zaman görüşülecek?

Toplam eğitim bütçesinin yüzde 70,6’sını oluşturan MEB bütçesi, Türkiye’de 5-17 yaş arası çocukların nitelikli ve kapsayıcı eğitime erişimi için ayrılan kamu kaynaklarının izlenmesi için önemlidir. Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, her yıl orta vadeli programın Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak Resmî Gazete’de yayımlanması ile başlıyor. Orta vadeli programı, orta vadeli mali plan takip ediyor. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (TCCB) tarafından bütçe çağrısı ve bütçe hazırlama rehberinin yayımlanmasıyla, aralarında MEB’in de bulunduğu kamu idarelerinin bütçe hazırlama sürecine geçiliyor. 2020 bütçe teklifleri için kamu idarelerine 14 Ekim 2019’a kadar süre verildi. Hazırlanan teklifler önce TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülüyor, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilmesiyle yürürlüğe giriyor. MEB 2020 yılı bütçesi 15 Aralık 2019’da kabul edildi. MEB’in 2021 bütçesi için de benzer bir takvim öngörülüyor.   

EĞİTİM İZLEME RAPORU 2020

Eğitim İzleme Raporu 2020’nin ilk dosyası olan Eğitim Yönetişimi ve Finansmanı'na buradan ulaşabilirsiniz.

Bizi Takip Edin