Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı kurum türleri

Örgün eğitim istatistiklerinde Bakanlığa bağlı dört farklı kurum türü sunuluyor. Bunlar arasında yer alan bağımsız anaokulları² eğitim-öğretim döneminin başladığı eylül ayı sonu itibarıyla 36-68 aylık olan çocuklara yönelik kurumlardır. MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre kayıtların yapılmasında bir sonraki eğitim ve öğretim yılında zorunlu eğitim kapsamında ilkokula başlayacak 56-68 aylık çocuklara öncelik tanınır. Eğer kurumun fiziki imkânları yeterliyse, okulun bulunduğu kayıt alanındaki 36-56 aylık çocuklar da kaydedilebilir.

MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, bağımsız anaokullarının yanı sıra gerekli görülen yerlerde ilköğretim okuluna bağlı anasınıfları açılabileceğine işaret ediyor. Anasınıfları, eğitim-öğretim döneminin başladığı Eylül ayı sonu itibarıyla 57-68 aylık çocuklar için örgün eğitim ve hayat boyu öğrenme kurumları bünyesinde açılabiliyor. Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında çocuk gelişimi ve eğitimi alanında eğitim veren okullarda da eylül ayı sonu itibarıyla 36-68 aylık çocuklara yönelik uygulama sınıfları bulunuyor. 

Bağımsız anaokulları ve anasınıflarında dört yıllık eğitim fakültelerine bağlı okulöncesi öğretmenliği ve sağlık bilimleri fakültelerine bağlı çocuk gelişimi mezunları görev yapabiliyor. Kimi üniversitelerin çocuk gelişimi programlarının uzaktan eğitimle sunması yetkinlik bakımından eleştiriliyor. 

Özel eğitimde erken çocukluk eğitimi kaynaştırma yoluyla okulöncesi eğitim kurumlarında, özel eğitim anaokullarında ve bünyesinde anasınıf bulunun özel eğitim okullarında sunuluyor. Özel eğitim kapsamında sunulan EÇEB hizmetlerinin esasları ve işleyişi Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği’yle belirleniyor. Özel eğitim desteğine ihtiyacı olan çocuklar için MEB’in yayımladığı Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireyler için (37-78 Ay) Okul Öncesi Özel Eğitim Öğretim Programı uygulanıyor. 

MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 82. maddesi kapsamında eğitime erişim modelleri sunuluyor. Örgün eğitim istatistiklerinde bu modeller yaz eğitimi başlığında sunuluyor. Erişim modelleri arasında gezici öğretmen sınıfı, gezici sınıf, taşıma merkezi ana sınıfı ve benzeri uygulamalar yer alıyor. Bu modeller çağ nüfusunun az olması veya fiziki şartların yetersiz olması gerekçesiyle şube açılamayan bölgelerdeki çocukların okulöncesi eğitime erişimini sağlamayı amaçlıyor. MEB Gezici Sınıflar Yönergesi’ne göre bu modellere okulöncesi eğitime devam edemeyen ve ekonomik durumları yetersiz ailelerin 48-72 aylık çocuklarının kayıtları yapılıyor. 60-72 aylık çocuklara öncelik tanınıyor. Bu modellerde 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı kullanılıyor ve öğrenciler yılda en az 200 saat öğrenim görüyorlar. Öğretmenler, grupta 20’den fazla öğrenci olması hâlinde Okul Öncesi Eğitim Programı’nı esas alarak daha kısa süreli program hazırlayabiliyor. Hazırlanan program il millî eğitim müdürlüğü onayıyla dönüşümlü olarak uygulanıyor. Yaz eğitimi kapsamındaki uygulamalarda istemeleri hâlinde kadrolu öğretmenler, kadrolu öğretmen bulunamadığında ise ders ücreti karşılığında ücretli öğretmen görevlendirilebiliyor.

MEB’in uygulamaları arasında 2020 yılında başlatılan 3-6 Yaş Oyun Odası Programı da yer alıyor. Bu programla, MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’ne (HBÖGM) bağlı kurumlarda eğitim alan ebeveynlerin 32-72 aylık çocukları için eğitim ortamı oluşturulması amaçlanıyor. Açılan kontenjanın dolmaması hâlinde yaygın eğitim kurs programına kayıtlı olmayan ebeveynlerin çocukları da kayıt yaptırabiliyor. Programın içeriği Okul Öncesi Eğitim Programı’na uygun olarak hazırlanıyor. Günde en fazla dört ders uygulanan programı toplamda 400 ders saati sürüyor. 

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı kurum türleri 

ASHB’nin izniyle açılan özel kreş ve gündüz bakımevlerinin kuruluşuna ve işleyişine dair esaslar Özel Kreş Ve Gündüz Bakımevleri İle Özel Çocuk Kulüplerinin Kuruluş Ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik ile belirleniyor. Buna göre, kreşlerde 0-24 aylık çocuklara yönelik hizmetler sunuluyor. Gündüz bakımevlerinden ise 25-66 aylık çocuklar faydalanıyor. 2022 Aralık ayı sonu itibarıyla Türkiye genelinde 2 bin 98 kreş ve gündüz bakımevi bulunuyor. Bu kuruluşlarda sunulan eğitim hizmetleri, MEB’in 0-36 aylık çocuklara yönelik Eğitim Programı ile 37-66 aylık çocuklara yönelik Okul Öncesi Eğitim Programı’nı temel alıyor. Kurumlarda görevli çocuk bakıcılarının MEB tarafından çocuk bakımı alanında düzenlenmiş bir sertifikaya sahip olması veya kız meslek lisesi mezunu olması gerekiyor. Ayrıca kurumlarda yemek ve temizlik elemanı bulundurulması zorunlu tutuluyor. Gerekli görüldüğü takdirde sosyal hizmetler, psikoloji, çocuk gelişimi ve eğitimi, özel eğitim öğretmeni, doktor, diyetisyen, hemşire, müzik, resim, bilgisayar, yabancı dil ve benzeri bölüm mezunları kendi branşında istihdam edilmek üzere görevlendirilebiliyor.

Diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından açılan kurumlar

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 157. maddesine göre, “Devlet memurları için lüzum ve ihtiyaç görülen yerlerde çocuk bakımevi ve sosyal tesisler kurulabilir.” Bu maddeye göre açılan bakımevlerine dair esas ve usuller Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevlerı̇ Hakkında Yönetmelik ile belirleniyor. Buna göre, kamu kurumlarında görev yapan memurların 0-6 yaş grubunda bulunan en az 50 çocuğu için bakımevi açılabiliyor. Bakımevlerine kaydı yapılan çocuklar 0-3 yaş, 4-5 yaş ve 6 yaş olmak üzere üç ayrı gruba ayrılıyor ve yaş gruplarına göre MEB tarafından hazırlanan eğitim programlarını esas olarak eğitim hizmeti sunuluyor. Bakımevlerinde, kayıtlı çocukların yaş grupları dikkate alınarak çocuk gelişimcisi veya çocuk eğitimcisi görev yapabiliyor. Görev yapan çocuk gelişimcileri ile çocuk eğitimcilerinin Bakanlığın eğitim-öğretim kurumlarına atanabilmek için gerekli yeterlilikleri sağlaması gerekiyor. Kurumlarda sunulan eğitim faaliyetleri MEB tarafından denetleniyor. Bakımevlerinde sunulan hizmetin ücreti ASHB Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nden görüş alınarak Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirleniyor. 

İşverenler tarafından açılan kurumlar 

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre, yaşları ve medeni hâllerinden bağımsız olarak 100-150 kadın çalışanı bulunan işyerlerinin emzirme odaları ve çocuk bakımı yurtları açma yükümlülüğü bulunuyor. İş yerlerı̇nde ı̇şverenlerı̇n kuracakları okulöncesı̇ eğı̇tı̇m kurumlarının eğitı̇m ve ı̇şleyı̇şi ilgili tüzükle belirleniyor. Buna göre, İş Kanununa tabi iş yerlerinde kurulan çocuk bakım yurtlarında 0-72 ay arasındaki çocukların bakım ve eğitimleri sağlanıyor. İş yerlerinde kurulan anaokullarında ise 36-72 ay arasındaki çocuklara bakım ve eğitim hizmetleri sağlanıyor. Çocuk bakım yurtlarında ve anaokullarında sunulan eğitim hizmetleri MEB program ve mevzuatına göre yürütülüyor. Kurumların denetlenmesi MEB’in yükümlülüğündedir. İlkokul öğretmenlerinin yönetici olduğu bu kurumlarda çocuk gelişimi ve eğitimi veya okulöncesi eğitimi alanında yüksek öğrenim görmüş ve öğretmenlik formasyonu olan kişiler anaokulu öğretmeni olarak görevlendiriliyor.

Toplum temelli kurumlar 

‘’Toplum temelli kurumlar’’, “Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı 4-6 yaş kurslar, belediyelerce açılan kreşler, derneklerce açılan kreşler”i kapsıyor.

Diyanet İşleri Başkanlığı, din eğitimi hizmetleri bağlamında 4-6 yaş grubuna Kur’an kursu eğitimi sunuyor. Kur’an Kursları Öğretim Programı kapsamında yarım gün veya tam gün eğitim yapılıyor. 2022-2023 Eğı̇tı̇m-Öğretı̇m Yılı Kur’an Kursları Uygulama Esasları’na göre, bu kurslarda 2022-23 eğitim-öğretim yılı itibarıyla güncellenen program uygulanıyor. Uygulama esaslarında belirtilen program için kullanılacak kurs materyallerinin güncelleneceği belirtiliyor. Güncelleme tamamlanana kadar varolan içeriklerin uygulanmasına devam ediliyor: Kur’an Kursları Öğretici Kitabı I-II, Elif-Ba Öğretimi Etkinlik Örnekleri, Kur’an Kursları Etkinlik Kitabı I-II, 4-6 Yaş Grubu Etkinliklerle Elif-Ba. 

4-6 yaş Kur’an kurslarında öğretici olarak, 19 Ocak 2017 tarihinden önce çocuk gelişimi ve eğitimi alanındaki en az 296 saatlik sertifikayı alanlar ile bu tarihten sonra MEB HBÖGM tarafından sunulan 380 saatlik Okul Öncesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi sertifikasını alanlar görevlendirilebiliyor. Ayrıca, öğretici ihtiyacının karşılanmasında mevcut personelin önceliklendirileceği belirtiliyor. Bu nedenle, dört yıllık dini öğrenim lisans mezunu öğreticilere sertifikası olmasa da görev verilebiliyor ve eğitim-öğretim yılı içerisinde sertifika almaları sağlanıyor.

Belediyeler tarafından yürütülen okulöncesi eğitim hizmetleri 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. maddesi dayanağıyla sağlanıyordu. Ancak, Anayasa Mahkemesi 2007 yılında aldığı kararla okulöncesi eğitim hizmetlerinin ulusal nitelikte olması gerekçesiyle bu yetkiyi iptal etti. 2664 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, belediyelerin gelirlerinin %1’ini sosyal yardım amaçlı hizmetlere yönelik kullanmak zorunda kılıyor. Belediyeler, ASHB ve MEB denetiminde okulöncesi eğitim hizmetleri sunabiliyorlar veya işbirlikleri kurarak EÇEB hizmetlerine ulaşamayan ailelere erişim imkânı oluşturabiliyorlar. Bu hizmetler ücretsiz veya belediye meclisinde alınan karar doğrultusunda cüzi ücretlerle sunuluyor. 

Dernek, sendika, vakıf, meslek odası, yerel birlik ve kooperatifler, açtıkları kurumlar ve kurdukları işbirlikleri aracılığıyla EÇEB hizmeti sunabiliyorlar. Dernekler Yönetmeliği’nde derneğin amacını doğrudan desteklemek için kurulan “dernek eklentileri” arasında çocuk bakım yuvası da bulunuyor. Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nda sendikaların kurulabilecekleri hizmet kolları arasında “eğitim, öğretim ve bilim hizmetleri” de yer alıyor. Bu kapsamda kurulan erken çocukluk eğitimi kurumlarının işleyişi Özel Kreş Ve Gündüz Bakımevleri İle Özel Çocuk Kulüplerinin Kuruluş Ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik tarafından belirleniyor.

Toplum temelli eğitim, yerel gereksinimleri ve kaynakları göz önünde bulundurup, çocukların eğitim ve gelişim ihtiyaçlarını çevrenin değerleriyle uyumlu hale getirerek hizmet sağlar. Yerel yönetimlerin, kamu kurum ve kuruluşlarının, özel kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin işbirliğinde ve yerel halkın katılımıyla sağlanan hizmetlerde okulöncesi eğitime erişimde zorluklar yaşayan çocuklar önceliklendirilir.  

Toplum merkezli kurumlarda sağlanan eğitim, çocuk ve çevresine özel ihtiyaçları karşılarken resmi kurumlarla uyumlu olmalıdır. Programlar çocukların biyolojik ve fiziksel gereksinimleriyle uyumlu eğitim ortamlarında çocuk gelişiminin tüm yönlerini kapsayarak sunulmalıdır. Eğiticiler MEB yeterliliklerini karşılamalı ve değerlendirme standartları bulunmalıdır.

*Bu yazı 2020-2023 yılları arasında Eğitim Reformu Girişimi’nde araştırmacı olarak görev yapan Ezgi Tunca tarafından kaleme alınmıştır.